Khen thế nào để trẻ tiến bộ mà không ảo tưởng?

Đánh giá bài viết

Trong quá trình nuôi dạy con, lời khen đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng sự tự tin và động lực học tập cho trẻ. Tuy nhiên, nếu khen không đúng cách, trẻ có thể phát triển tư duy lệch lạc, tự mãn và mất đi tinh thần cầu tiến. Vậy làm thế nào để khen trẻ giúp con tiến bộ thực sự mà không rơi vào trạng thái ảo tưởng về bản thân? Bài viết này sẽ cung cấp cho phụ huynh những nguyên tắc và cách khen con đúng đắn, hiệu quả.

Tổng hợp những cách giúp trẻ chăm học hơn — TRUNG TÂM GIA SƯ TRÍ TUỆ VIỆT

1. Vì sao lời khen quan trọng với trẻ?

Khích lệ tinh thần học hỏi

Lời khen là một dạng phần thưởng tinh thần giúp trẻ cảm thấy được công nhận. Khi trẻ được khen đúng lúc, đúng việc, chúng có xu hướng lặp lại hành vi tích cực đó, từ đó hình thành thói quen tốt.

Xây dựng sự tự tin

Trẻ em cần được cha mẹ và người lớn công nhận giá trị của bản thân. Lời khen góp phần giúp trẻ tin vào năng lực mình, dám thử thách, dám thất bại để học hỏi.

Gắn kết tình cảm

Khi cha mẹ khen con bằng thái độ tích cực, chân thành, trẻ cảm nhận được sự yêu thương và tin tưởng. Điều này tạo ra mối quan hệ gần gũi, là nền tảng để nuôi dạy con hiệu quả.

2. Khi nào lời khen trở nên nguy hiểm?

Tạo ra ảo tưởng về bản thân

Nếu cha mẹ thường xuyên khen ngợi con một cách chung chung như “Con giỏi quá!”, “Con là nhất!”, trẻ dễ có cảm giác mình vượt trội hơn người khác. Lâu dài, điều này gây ra tư duy tự mãn, thiếu cầu tiến và dễ thất vọng khi gặp khó khăn.

Giảm động lực phấn đấu

Khi trẻ nghĩ rằng chỉ cần làm tốt một lần là đã đủ khiến bố mẹ hài lòng, chúng sẽ không còn cố gắng thêm nữa. Việc khen không gắn với nỗ lực hay quá trình có thể làm giảm động lực phát triển của trẻ.

Kích hoạt tâm lý thành tích

Trẻ có thể bắt đầu hành động vì muốn được khen, chứ không phải vì muốn học hỏi hay hoàn thiện bản thân. Điều này hình thành tư duy phụ thuộc vào sự công nhận bên ngoài thay vì nuôi dưỡng động lực nội tại.

3. Nguyên tắc khen trẻ đúng cách

Khen vào nỗ lực, không chỉ kết quả

Thay vì nói “Con được 10 điểm, giỏi quá!”, hãy nói: “Mẹ thấy con đã học bài rất chăm chỉ, nên mới được điểm cao như vậy. Mẹ rất tự hào vì sự cố gắng của con.”
Lời khen như vậy giúp trẻ hiểu rằng thành công đến từ sự nỗ lực, chứ không phải là điều tự nhiên.

Khen cụ thể, rõ ràng

Những lời khen chung chung sẽ ít giá trị bằng lời khen chỉ ra hành vi cụ thể. Ví dụ:

Thay vì: “Con ngoan quá!”
Hãy nói: “Mẹ thấy con biết xếp đồ chơi gọn gàng sau khi chơi xong, như vậy là rất có trách nhiệm.”

Khen đúng lúc

Lời khen có giá trị nhất khi được đưa ra kịp thời, ngay sau hành vi tích cực. Trẻ sẽ dễ kết nối hành vi và phần thưởng tinh thần, từ đó ghi nhớ và tiếp tục phát huy.

Khen trung thực, không thổi phồng

Trẻ con rất nhạy cảm và có thể nhận ra sự không chân thật trong lời nói. Nếu con vẽ một bức tranh bình thường, bạn không nên nói “Con là họa sĩ tài ba!” mà hãy nói: “Mẹ thấy con dùng màu rất sáng tạo và dám thử vẽ cảnh biển, mẹ rất thích điều đó.”

Kết hợp lời khen với hướng dẫn

Sau khi khen, hãy đưa ra thêm gợi ý để trẻ tiếp tục cải thiện. Ví dụ: “Con làm bài toán này rất tốt rồi, nếu con luyện thêm bài nâng cao nữa thì sẽ giỏi hơn nữa đấy.”

4. Một số ví dụ thực tế khi khen trẻ

Tình huống	Lời khen không nên dùng	Lời khen nên dùng
Trẻ giúp mẹ rửa bát	“Con ngoan quá, mẹ chẳng phải làm gì!”	“Cảm ơn con đã giúp mẹ rửa bát. Con làm rất cẩn thận, mẹ rất vui vì con biết chia sẻ công việc nhà.”
Trẻ được điểm cao	“Con giỏi nhất lớp rồi!”	“Con học bài rất đều và nghiêm túc, nên kết quả này là hoàn toàn xứng đáng. Con đã tự tin hơn rồi đấy!”
Trẻ vẽ tranh	“Con là Picasso nhí đấy!”	“Mẹ rất thích cách con dùng màu cam và xanh lá cây. Bức tranh rất sinh động!”
Trẻ chơi thể thao	“Con đá bóng như Ronaldo!”	“Con đã rất cố gắng trên sân và không bỏ cuộc dù mệt. Mẹ tự hào về tinh thần thi đấu của con.”

5. Phân biệt giữa khích lệ và tâng bốc

Khích lệ giúp trẻ phát triển, tự tin nhưng không chủ quan. Còn tâng bốc dễ khiến trẻ hiểu sai về khả năng thật sự của mình. Ví dụ:

Tâng bốc: “Không ai giỏi hơn con cả!”
Khích lệ: “Con đã làm rất tốt phần của mình. Con có muốn thử cách khác để làm tốt hơn nữa không?”

Lời khích lệ mang tính xây dựng, giúp trẻ nhận ra giá trị thực của mình trong khi vẫn hướng tới sự cải thiện.

6. Lưu ý theo độ tuổi

Trẻ mẫu giáo (3–6 tuổi)

Trẻ ở giai đoạn này rất thích được khen, nhưng cũng dễ hiểu sai ý. Nên:

Khen hành vi cụ thể
Dùng ngôn từ đơn giản, dễ hiểu
Tránh khen quá mức vì trẻ dễ “ảo tưởng” rằng chỉ cần làm vừa lòng người lớn là đủ

Trẻ tiểu học (6–11 tuổi)

Trẻ bắt đầu hình thành tư duy phản biện và so sánh bản thân với người khác. Nên:

Khen gắn với quá trình, không so sánh
Khuyến khích sự cố gắng, kiên trì
Kết hợp phản hồi mang tính xây dựng để trẻ phát triển toàn diện

7. Khen kết hợp với phản hồi tiêu cực thế nào?

Trong quá trình dạy con, có lúc cần góp ý, chỉnh sửa hành vi. Khi đó, nên áp dụng kỹ thuật “kẹp sandwich”:

Lời khen → Góp ý cần cải thiện → Lời động viên

Ví dụ:

“Mẹ thấy con đã chuẩn bị bài khá kỹ. Tuy nhiên, con còn sót một vài ý chính. Nếu con luyện tập thêm, mẹ tin con sẽ làm bài trôi chảy hơn.”

Cách này giúp trẻ tiếp nhận góp ý một cách tích cực mà không bị tổn thương lòng tự trọng.

Kết luận

Khen ngợi là một nghệ thuật – và cũng là một công cụ giáo dục đầy sức mạnh nếu được sử dụng đúng cách. Cha mẹ thông minh là người biết cách khen đúng lúc, đúng việc, giúp con xây dựng sự tự tin, phát triển khả năng và giữ được tinh thần cầu tiến. Đừng để lời khen vô tình trở thành “liều thuốc ngọt” khiến con ảo tưởng về bản thân. Hãy là người đồng hành tinh tế và thấu hiểu trong hành trình phát triển của con.

Xem thêm: Bảng gia sư dạy kèm tại nhà TPHCM

Trung tâm Gia sư Trí Tuệ Việt chúc các bạn thành công!

Quý Phụ huynh, học viên cần hỗ trợ vui lòng liên hệ:

TRUNG TÂM GIA SƯ TRÍ TUỆ VIỆT

Điện Thoại : 0983 630 461 – 0932 622 625

Email: [email protected]

Website: www.giasuttv.net

Bài viết khác: